Klasyczna opera, którą wszyscy znamy jest scenicznym przekładem wokalno-instrumentalnym. Chińska opera jest połączeniem śpiewu, recytacji, akrobacji, kung-fu oraz posługiwania się mową ciała czyli ruchem i gestami.
Tradycyjna chińska opera nie ma korzeni łączących ją z klasyką zachodniego dzieła. Jej początki sięgają do III wieku n.e.
Ten chiński rodzaj sztuki podzielę na trzy grupy:
- Tradycyjny chiński teatr śpiewany (戲曲 xìqǔ) równoznaczny z chińskim teatrem
- Teatr mówiony, który w pewnym stopniu jest zainspirowany zachodnim dramatem (話劇 huàjù) został wprowadzony w Chinach w XX wieku.
- Popularna forma teatralna (曲藝 qǔyì) stanowiąca ludową sztukę gawędziarzy, śpiewaków i żonglerów. Jest ona podzielona na kilka form i jest powiązana przede wszystkim z pochodzeniem geograficznym i kulturowym.
W Chinach istnieje wiele oper regionalnych. W sumie istnieje ich ponad 300. Każda z nich jest uwarunkowana swym położeniem geograficznym, odmiennym dialektem i jest podzielona na kilka charakterystycznych form. Język lub dialekt oraz forma inscenizacji oraz muzyki jest główną cechą, która odróżnia te formy opery. A więc pochodzenie geograficzne i kulturowe jest dość istotne.
Nie sposób wymienić wszystkie opery regionalne. Skupię się w kilku słowach na niektórych najbardziej charakterystycznych i tych, które znam.
Opera Kūnjù
Opera Kūnjù 昆剧 powstała pod koniec dynastii Yuan 1271-1368 w regionie aktualnej prowincji Jiangsu. Styl opery uprzywilejowuje autorów dynastii Ming i Qing. Ten gatunek opery jest jednym z najstarszych teatrów operowych w Chinach. Jej repertuar jest bogaty z wyborem wyrafinowanych tekstów.
Aktorzy przywiązują szczególną uwagę do czterech tonów wymowy języka, do prozodii i do zwięzłości całości przedstawienia. Śpiewy są melodyjne i przyjemne. Połączenie śpiewu, recytacji i tańca dodaje emocjonalnych różnorodności.
Należy również podkreślić obecność eleganckiej i fascynującej gry aktorów oraz orkiestry na scenie. Główną rolę spełnia bambusowy flet dízi (笛子). Orkiestra składa się z instrumentów dętych xiāo (萧) i shēng (笙) oraz z lutni zwanej pípá (琵琶).
Muzyka i taniec obecne na scenie opery Kūnjù odzwierciedliły się w innych stylach operowych. Uważa się, że ten styl jest „przodkiem stu oper”. Opera Kūnjù wpisała się w 2001 roku na listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Opera Jīngjù
Opera Jīngjù 京剧 postała w Pekinie pod koniec XVIII wieku i najbardziej wpłynęła na wszelkie formy współczesnego dramatu w Chinach.. Swe apogeum osiągnęła w połowie XIX wieku. Potocznie zwana operą pekińską, jest rodzajem pokazu połączonego z muzyką, tańcem akrobatycznym i teatrem. Ekstrawaganckie stroje, opowieści i historie z przeszłości przeplatają się z chińskim folklorem. Gatunek ten stał się popularnym na dworze dynastii Qing i jest uważany za jeden ze skarbów narodowych Państwa Środka.
W operze pekińskiej wyróżniamy głównie cztery rodzaje ról:
Shēng (生) – rola męska
Dàn (旦) – rola żeńska
Jìng (净) – wymalowane twarze
Chǒu (丑) – rola błazna
Jakość opery pekińskiej łączy wiele tradycji teatralnych śpiewanych i tańczących starożytnych Chin przy zastosowaniu konwencjonalnych metod śpiewu, deklamacji, zabawy i walki.
Wymienione cztery atrybuty ekspresji podlegają ścisłym regułom, każdy rodzaj roli przestrzega określonych procesów. Rekwizyty, kostiumy, makijaż i skromna dekoracja spełniają zarówno symboliczną jak i ozdobną funkcję współtworząc grę aktorów.
Najbardziej znanym aktorem opery pekińskiej był Méi lán fāng, 梅兰芳 (1894-1961) grający wyłącznie role kobiece. Był pierwszym artystą, który promował operę pekińską w obcych krajach.
Opera Yuèjù 越剧
Opera Yuèjù 越剧 jest wyłącznie odgrywana przez kobiety.
Jest jedną z oper lokalnych najbardziej popularnych w Chinach, szczególnie w Shanghai’u. Zrodziła się przed wiekiem, we wschodnie prowincji Zhejiang, w byłym Królestwie Yue. Stąd też pochodzi jej nazwa Yue. Początkowo pokaz składał się z pieśni i mówionych tekstów, później opera wzbogaciła się o muzykę z towarzyszącą jej orkiestrą.
W tym stylu operowym śpiew i aktorskie umiejętności są odbiciem zwyczajów południowego regionu, gdzie przepływa rzeka Jangcy. Głównym tematem opery są przede wszystkim historie miłosne. Rzeczywiście, dawniej modna była literatura lubująca się w romantycznych historiach. Przez 100 lat opera Yueju poddana była wpływom teatralnej sztuki opery pekińskiej, opery Kunqu, oraz współczesnemu teatrowi. Do najbardziej znanych sztuk należy zaliczyć „Romans Liang Shanbo i Zhu Yingtai” (lub inaczej „Kochankowie motyle”).
Opera Píngjù
Opera Píngjù 评剧 jest rodem z prowincji Hebei. Styl opery rozwinął się w regionie miasta Tianjin w północnych Chinach. W przeciwieństwie do niektórych stylów oper regionalnych opera Pingju nie posługuje się dialektem. Językiem śpiewanym jest jak najbardziej czysty mandaryński.
W początkowych latach istnienia opera Pingju odróżniała się dwoma typami ról: żeńskimi i męskimi. Pod wpływem opery pekińskiej zwiększono liczbę występujących postaci. Dołączono do istniejących ról, bufonów i malowane twarze. Opera ta pozostała wierną regułom interpretacji aktorów i swoim podstawowym cechom witalność i kolorystyki charakterystycznym dla pochodzenia ludowego. Specyfiką Pingju jest realna możliwość ukazania sytuacji danej epoki.
Opera Mànhànjù
Opera Mànhànjù 漫瀚剧 wywodzi się z Mongolii Wewnętrznej.Lokalny dialekt i mandaryński są wykorzystywane w zależności od zawartości spektaklu. Muzyka łącząca cztery tradycyjne style muzyczne, zarówno subtelne jak i głośne oraz wyraziste, fascynuje nie tylko opinię publiczną z północy, ale również z południowych Chin.
Opera Jìnjù
Opera Jìnjù 晋剧 zaliczana jest do czterech oper Bangzi 梆子 z prowincji Shanxi. Jest bardzo popularna w całej prowincji oraz w Mongolii Wewnętrznej i w Hebei. Bogata opera liczy sobie ponad 200 tytułów z opracowaniem lirycznym, niektóre z nich są o akcentach żałosnych.
Tradycyjna orkiestra składa się z 9 muzyków. W części poetyckiej główną rolę spełniają instrumenty smyczkowe. Natomiast w części wojennej akompaniują instrumenty perkusyjne. Opera ta jest szczególnie znana ze scen akrobatycznych, z delikatności gestów i z nakryć głowy z piórami bażanta.
Operze Chuānjù
Na zakończenie warto zatrzymać się chwilę przy Operze Chuānjù 川剧, pochodzącej z prowincji Sichuan. Spektakl obejmują komiczne aspekty i elementy akrobatyki. Ikoniczną postacią jest Bà ěrduo (耙耳朵, ” grabie ucho „), nieśmiały i uległy swej żonie mężczyzna, która ciągnie go za uszy. Jest to bohater karykaturalny będący jednocześnie odzwierciedleniem mężowskiego szacunku dla swej połowy.
Dodatkową atrakcję opery z Sichuanu jest sztuka zwana biàn liǎn 变脸 charakteryzująca się zmianą masek podczas przedstawienia. Aktor ma na twarzy aż do kilkudziesięciu masek o różnych kształtach i kolorach, które zmienia w ułamku sekundy. Gra oparta jest na elemencie zaskoczenia widza przy zmianie maski. Ten rodzaj pokazu łączy gesty, taniec, iluzję i magię.
Tradycyjnie rola jest wyłącznie wykonywana przez mężczyzn. Najczęściej kunszt sztuki jest dziedziczny, przechodzi z ojca na syna i jest objęty wyjątkową tajemnicą. Aktor posługuje się szeroką peleryną, dużym kapeluszem, pałeczką, wachlarzem i innymi rekwizytami, za którymi czai się w momencie zmiany maski.
W niektórych pokazach występuje jednocześnie kilku artystów praktykujących bianlian, dodaje to smaku i większego zaciekawienia widzów. Maski mają różne wyrazy twarzy, czasem się śmieją, czasem są smutne i nawet są przerażające.
Niniejszy krótki film wspaniale odtwarza artyzm bianlian:
Mam nadzieję ze ten krótki zarys pozwoli odkryć lub też utrwalić niektóre kanony tradycyjnej formy sztuki dramatycznej zwaną Chińską Operą.
